Het helpen van volwassenen die de Nederlandse taal niet goed spreken, is bij Zo kan het ook! waar het om draait. Ik doe dit werk met plezier en ik zal ook de komende jaren gratis lesmateriaal blijven aanbieden.
Maar zou het niet beter zijn als al dit werk niet nodig was? Een groot deel van de volwassenen is namelijk niet taalvaardig omdat ze als kind niet goed Nederlands hebben leren schrijven.
Daarom roepen wij Logisch Leren Lezen in het leven, een website waarop leraren en ouders gratis lesmateriaal kunnen vinden voor basisschoolleerlingen uit de eerste klas (Vlaanderen) of groep 3 (Nederland). Op het moment van schrijven (juli 2019) is de website in aanbouw en het lesmateriaal in ontwikkeling. (Houd deze blog in de gaten voor nieuws!)
Op welke gedachten is Logisch Leren Lezen gebaseerd? Vandaag beantwoord ik 7 belangrijke vragen over dit belangrijke project.
1. Wat is logisch leren lezen?
Bij Logisch Leren Lezen draait het om (u raadt het al!) logisch leren lezen. En leren lezen gaat logischerwijze om geschreven taal, om tekst in Standaardnederlands. Leren lezen dat op logische wijze gebeurt, focust op letters, woorden, zinnen. En dus niet, zoals veel andere taalleermethodes, op fraaie plaatjes die door anderen dan de leerling zijn bedacht.
Illustraties verklappen waar de tekst over gaat, maken leerboekjes dikker en daarmee fiks duurder en zwaarder. Ze leiden af en verminderen de rust op de pagina, want ze vormen extra prikkels die voor heel wat leerlingen niet goed zijn. Ze nodigen uit tot radend lezen en verminderen daarmee louter lezend de zinnen te begrijpen. Kortom, illustraties in taalboekjes maken je passiever, luier.
Leren lezen is niet louter de tekst juist leren uitspreken, maar tegelijkertijd die ook begrijpen.
Begrijpen wat je leest, gebeurt als je eigen brein ‘de tekening’ bij de tekst maakt. Gun de leerling daarom eigen associaties, fantasie en inbreng. Hij of zij moet zelf, mentaal en desgewenst ook feitelijk, de tekeningen bij de tekst maken, zelf prentjes zoeken en inplakken, zelf andere woorden of zinnen bedenken die met de tekst verband houden. Alleen dát maakt de beginneling actief betrokken.
2. Waarom nog een taalleermethode naast de al bestaande?
Anno 2019 kunnen 12% (in Nederland) tot 15% (in België) van de normaal begaafde leerlingen, die normaal de taal van hun omgeving spreken, zodra zij de basisschool verlaten niet goed genoeg lezen en zich schriftelijk uitdrukken.
Over de jaren liep deze groep op tot 1,3 miljoen mensen boven de 16 jaar in Nederland alleen al! Zij begonnen hun schrijftaalachterstand op te lopen in de eerste twee leerjaren en haakten vervolgens gedemotiveerd af.
Het kan niet anders dan dat de uitleg en de herhaling die zij kregen ondermaats waren. Ze kregen nooit een bruikbare “O zit dat zo!”-ervaring.
3. Hoe kan het beter?
Ik denk dat je je schoolrijpe leerlingen vleugels kan geven om te willen lezen, om zelf zinnen te schrijven en dóór te leren. Maar dat kan alleen als het lesgeven aan deze voorwaarden voldoet:
a. De leerkracht kan tot in de kleinste details correct uitleggen hoe de schrijftaal in elkaar zit. Duurzame ‘kapstokjes’ krijgen waar je iedere taalkwestie aan op kan hangen, geeft aangename orde in een brein.
b. Als inspirator kan de leerkracht met taalkennis jongleren, dus hij of zij kan onmiddellijk ingaan op opmerkingen van leerlingen die nadere uitleg vereisen. Ook buiten de leervolgorde van het boekje om. Leerkracht én klas bepalen de inhoud van de les, niet ‘het boek’. Een vraag of een lees- of schrijffout van de leerling is geen storend element maar een welkome bijdrage aan het leerproces in een klas.
c. De uitleg blijft altijd geldig en kent geen “Sorry, ik leerde je vroeger dit, maar voortaan moet het (ook) anders”.
d. De uitleg is kernachtig en vormt de kortste weg naar begrip. Vat een leerling de formulering niet, dan moet die in andere woorden gesteld worden.
e. De uitleg is uiteraard overeenkomstig de taalwerkelijkheid, want anders zadel je de klas op met vragen en verbijstering die de kinderen, gezien hun leeftijd, nog niet kunnen formuleren.
f. De uitleg verschaft kennis die in kleinst mogelijke stapjes wordt uitgebreid, opdat iedereen kan volgen. En de uitleg wordt systematisch hardop (auditieve input) en schriftelijk (visuele input) herhaald, zodat die zich kan verankeren.
g. Uitleg daagt je uit om dóór te redeneren: “Als dit het geval is, is logischerwijs ook dat het geval”, waarop het kind spontaan ‘eigen huiswerk’ verzint.
h. De docent spreekt in de klas Standaard Nederlands, want alleen die uitspraak sluit maximaal aan bij de wijze waarop het Standaard Nederlands geschreven wordt.
i. De leerkracht spreekt in rustig tempo, zodat alle woorddelen duidelijk hoorbaar zijn, want voorbeeld doet volgen.
j. Derden (ouders en anderen die het kind met leren lezen helpen) kunnen ook op de hoogte zijn van de uitleg in de klas, omdat die in het leer-/leesboek en online zowel schriftelijk als mondeling (met onderstreping van de uitgesproken woorddelen), voorhanden is.
k. Hoe meer van dergelijk leermateriaal gratis online voor iedereen beschikbaar is, hoe beter. Want goed onderwijs is een mensenrecht.
l. Taalspelletjes kunnen uiteraard in het leerpakket. Spelletjes en activiteiten die met taal te maken hebben (zie bijvoorbeeld bij https://taalkanjer.nl), kunnen uiteraard een welkome opstap naar werken aan taal of een ontspanning nadien zijn. Maar er zijn zeker ook leerlingen die de voorkeur geven aan ‘geconcentreerd zakelijk’ bezig zijn en zelf hun vrije tijd invullen. Geef de keus.
4. Waarop is Logisch Leren Lezen gebaseerd?
Logisch Leren Lezen stoelt, net als de NT2-aanpak die gepubliceerd is op zokanhetook.academy, op de taalmethode van drs. W.J. de Haan. Zie www.tmuitgevers.nl en de andere sites die u vindt als u drs. W.J. de Haan op het internet opzoekt.
De namen van taalremedieerders en lesgevers die bij hem cursus volgden en zijn aanpak (met eigen draai) expliciet uitdragen vindt u verzameld in abctaal.nl.
5. Hoe werkt de methode-De Haan?
De Haan begon als schrijftaalremedieerder en ontwikkelde vervolgens een aanvankelijk leren lezen methode, ‘Lezen is Zilver, Schrijven is Goud’. Daarin staan woorden met één woorddeel (al snel in zinnetjes) die uitsluitend bestaan uit lange klinkerklanken, die met oo, aa, ee, uu worden geschreven, alsook de lange meertekenklanken (ie, oe, ij, ei, aai, ooi, oei, eu, eeuw, ieuw, ou, ouw, au, auw) waarbij successievelijk alle medeklinkers (behalve de c, de x en de y die dient als j) worden geïntroduceerd.
Elke letter van een woord verklankend lezen (‘hakken en plakken’) of nadrukkelijk ‘uitgerekt’ lezen (een langzame letterverklanking), is daarbij uit den boze, net als lettergewijs overschrijven of invuloefeningen.
Hakkend en plakkend praten we immers niet. Het is geen taalwerkelijkheid. Bovendien kan het kind dan de indruk krijgen dat een (mede)klinker maar één klank heeft, wat evenmin de taalwerkelijkheid is.
Bij lettergewijs kopiëren werkt je eigen brein nauwelijks en het is oersaai. Invuloefeningen verhinderen dat je je leert uitdrukken in hele zinnen.
De enige gerechtvaardigde invuloefeningen zijn die waarin het voorzetsel ontbreekt. Voorzetsels spelen immers een rol bij het wat later leren ontleden van zinnen.
En spellen gebeurt uiteraard eenduidig, dus volgens de alfabetnamen van de letters, waardoor de leerling een innerlijk woordbeeld ontwikkelt.
Zodra de leerling zinnetjes begint te lezen, wordt vergaarde kennis gecheckt door onvoorbereide dicteetjes. Na ‘verschrijvingen’ (geen ‘fouten’ genoemd, want verschrijvingen zijn vaak juist in een ander woord of zinsverband) krijgt de leerling/de klas nadere schriftelijke uitleg, taalregels en de zogenaamde woordparen. Die worden dagelijks voorgelezen (in verband met de voor de leerling nog niet leesbare woorden) en meegelezen.
Dit qua schrijfwijze beperkte begin is voor de leerling waarlijk veilig, want er is daarna geen enkele ‘sorry!’ nodig. Wat is geleerd blijft staan als een huis.
6. Waarin verschilt Logisch Leren Lezen van de methode-De Haan?
De versie van de methode-De Haan die ik hanteer voor Logisch Leren Lezen en Zokanhetook.academy wijkt een beetje af. Waarom? Ik vind het jammer dat zulke voortdurend-puur-lange-klank-zinnen van De Haan niet in onze spreektaal bestaan en dat de lezer niet meteen zicht krijgt op het volledige basispatroon van de schrijftaal, dus inclusief korte klinkerklanken en de uh-klank van de e.
Dat volledige basispatroon ziet er zo uit:
- de enkele klinker heeft in z’n eentje een lange klank, de klank uit het ABC;
- de plaats van de medeklinker (vóór of na de klinker) bepaalt de klank van die enkele klinker;
- de verdubbeling van de enkele klinker, of de ie, is nodig als je een lange klinkerklank hoort en dan de medeklinker(s), die het woord(deel) afsluit(en).
Bijvoorbeeld:
7. Wie denkt of doet mee?
Het antwoord: u, hopelijk! Het zou fantastisch zijn indien u als leerkracht op de basisschool, kinder(leer)boekenschrijver, taalremedieerder of als anderszins geïnteresseerde mee wil werken aan de nieuwe website Logisch Leren Lezen voor de startende basisschoolleerling. Uw idee over wat je het best tegelijk aan de klas kan voorschotelen, is vooral welkom. Flink kritiek geven is dat net zo.
Liefst als vrijwilliger, maar over honorering als dat voor u nodig is, kunnen we uiteraard overleggen.
Graag uw reactie naar renee@zokanhetook.academy.
Ik wens u inspirerende tijden, 
Renée Laqueur-van Gent
oprichter zokanhetook.academy