Wij hopen dat u ingaat op deze vermetele tip: spoor leerkrachten aan om de schoolrijpe leerling, of die nu 6 jaar is of 60 jaar, niet langer op het verkeerde been te zetten. Spoor de leerkracht aan om vanaf het begin onomwonden de waarheid van onze schrijftaal uiteen te zetten.
Spoor de leerkracht aan om kennis te nemen van Zo Kan Het Ook! en haar zusterproject Logisch Leren Lezen.
Taalonderwijs voor volwassenen én kinderen
Ik hoef het u niet te vertellen: ik ben auteur van de gratis op deze website te downloaden NT2-cursus voor volwassen analfabeten. Deze cursus is er ook voor degenen met wie u geen taal gemeenschappelijk hebt. Spreken, lezen, schrijven tegelijkertijd, dus zonder de eis van voorafgaand mondeling taalbad. Deze NT2-cursus is opgenomen op de website klascement.net van het Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming.
Een project dat begon voor volwassenen heeft nu een spin-off voor kinderen, Logisch Leren Lezen. Ik schreef er reeds over in dit artikel. Met Logisch Leren Lezen werken we aan een open access cursus leren lezen voor de basisschoolleerling.
Gangbare methodes schieten tekort
Het taalonderwijs schiet momenteel sterk tekort:
- Het dyslexiefenomeen groeit;
- Meer en meer jongeren hebben de grootste moeite met het omschakelen (namelijk van de ‘klankzuivere leerperiode’ naar de schrijftaalwerkelijk van ‘open lettergreep’, ‘dubbelzetter’, het feit dat dezelfde lettercombinatie op verschillende wijzen verklankt kan worden);
- 16+’ers zijn massaal onvoldoende geletterd.
Dit alles openbaart zich binnen de reguliere taaldidactiek (Veilig Leren Lezen en dergelijke leersystemen).
En omdat de reguliere remediëring eveneens dezelfde didactiek hanteert, komt men onder andere tot de dyslexiedefinitie van ‘hardnekkig schrijftaalprobleem’ en gaat heel veel leertijd op aan herprogrammeren van de kinderbreinen.
Het moet (en kan) anders
Is het wetenschappelijk verwerpelijk om te veronderstellen (en aan te tonen) dat een wezenlijk andere taaldidactiek het (uiterst) zwak zijn in of veel last hebben met de schrijftaal aanmerkelijk voorkomt? Mijn antwoord en dat van allen die zich verenigd hebben in abctaal.nl is ‘Natuurlijk niet!’.
Ook Marianne Eleveld (RUG) opperde in haar promotie-onderzoek uit 2005 met betrekking tot het voorkomen van dyslexie eveneens dat ‘een heel nieuw leescurriculum’ nodig is.
Waarom zou je de leerling willen verwarren?
Waarom vindt de wetenschappelijke wereld in de lage landen het essentieel dat kinderen allereerst dienen te leren dat een letter maar één klank heeft? Waarom willen dezelfde denkers dat er uitsluitend fonologisch wordt gespeld, oftewel van ‘klank naar klank’ in plaats van ‘klank naar de naam (dat wil zeggen de eenduidige ABC-naam) van het letterteken’?
Waarom ziet men niet dat je het brein van kinderen dan eerst een tijd op slot houdt? De idee van ‘of-of’/’en-en’ wordt immers niet gezaaid. Bovendien wordt ons taalvak met deze reguliere aanvangsaanpak het enige schoolvak dat een niet-doorlopende leerlijn biedt.
Schrijftaalwerkelijkheid, een leerlijn waarbij elk vervolg naadloos aansluit op hetgeen daarvoor door de leerkracht is uiteengezet, geeft een directe aansluiting met hetgeen de leerling ook buiten de school aan schrijftaal ervaart. Het is daarom veel leuker en meer in- en doorzichtgevend. Het geeft daarmee de leerling vleugels.
Schrijftaalwerkelijkheid
Schrijftaalwerkelijkheid, geen sprookjes, kan je op de volgende manier zo uit de doeken doen:
- Leer de al Nederlands sprekende leerling het Nederlandse alfabet, oftewel de schrijfwijze (tekens) en de officiële namen van onze 26 letters. Met uiteraard de y -ypsilon (spreek uit: “ipsilon”) en niet met …x, ij, z. De ij staat immers niet in het alfabet (zie het woordenboek). Waarom zou je leerlingen immers verkeerd informeren? Kennis vergaren ze door correct (eenduidig) te leren benoemen. De y speelt mee in heel wat namen van leerlingen en woorden die ze al hanteren (Yoeri, Yvonne, Yasmine, baby, hobby, pyjama, …). Deze fase kan je eventueel al doen met leerlingen uit de kleuterschool (België) en groep 2 (Nederland). Dat kan gebeuren via liedjes en spelletjes. ‘Welke letters zie je in jouw naam en die van anderen?’ Maak er een visueel en voelend spel van.
- Leg uit welke letters uit het alfabet behoren tot ‘de familie/de groep’ van de klinkers (a, e, i, o, u: de klank ervan is aanhoudend te zingen, of te roepen en hun letternaam is dezelfde als hun klank als ze in hun eentje staan). Vertel dat de y in zijn eentje dezelfde klank als de i in zijn eentje heeft. Zo ook is de y een klinker als die de i-klank heeft: I vo Ivo, Y von, Yvon. En vertel dat de overige letters medeklinkers worden genoemd, omdat je hun klank pas goed hoort als ze voor of na een klinker staan. Zeg daar meteen bij dat de y ook een medeklinker kan zijn; hij heeft dan de klank van de j: jo yo.
- Laat de leerlingen zien en horen dat de enkele klinkers zogenaamde ‘lange’ klanken zijn: a o u i y e (de y heeft als klinker in zijn eentje de i-klank): ‘O, u rijdt op de E10 / A50’. Begin dus met ‘woorden’ van 1 letter. En laat zien en horen dat, als daar een medeklinker vóór staat, de lange klank altijd blijft (da do du di dy) , behalve bij de e: de. Bij medeklinker + e krijgt de e dus een ‘uh-klank’. Het vervolg is dus woorden, of delen van woorden, van 2 letters die op een klinker eindigen. Bent u niet met ons eens dat het gewoon misleidend is om te stellen, zoals regulier gebeurt, dat de lange klinkerklank wordt geschreven met verdubbelde klinker, respectievelijk ie, want zowel a als aa et cetera is een lange klank!
- Laat leerlingen de medeklinkerklank leren kennen door een reeks combinaties met klinkers: ma mo mu mi mie my me, eventueel ook met de meerletterklinkers: moe, mui, mooi, mouw, meeuw …… . De echte medeklinkerklank is dat wat overblijft als je de klinkerklank weer weglaat. Bij de m resteert dan: lippen op elkaar, niets van “muh”. Zo ook bij de b, bij de p, et cetera.
- Laat leerlingen zien en horen dat de zogenaamde ‘korte’ klinkerklank altijd op zijn minst een duo van 2 letters is, namelijk de combinatie van enkele klinker + afsluitende medeklinker. Bij de e is er bovendien de korte uh-klank, de ‘e zonder klemtoon’ zoals wij ze noemen, die weergegeven wordt met medeklinker + e (regulier genoemd de stomme-/doffe e/ sjwa). De korte klank ‘bestaat’ niet op zichzelf: a pa ap, o ho oh, u nu un, i si is, e ge eg. Haal bij ‘ap’ de p weg, en er staat weer a (een lange klank!), enzovoort. Een medeklinker ver-uhhen (‘Dit is de puh’), ook al denk je dat nog zo subtiel te doen met een heel miniem uh-tje, heeft tot gevolg dat de uh-klank van de e in de medeklinker wordt ingebouwd, waardoor het schrijven van de ‘stomme-/doffe e/ sjwa’ niet meer nodig lijkt: ‘diepe’ wordt dan geschreven als ‘diep’, en ‘aard’ wordt gelezen als ‘aarde’. Bovendien hoor je in het normale spraakgebruik die vermeende uh na een medeklinker niet.
- Laat leerlingen zien dat ook de langklinkende verdubbelde klinker (aa, oo, uu, ee), respectievelijk de ie, altijd onderdeel van een ‘gesloten lettergreep’ is, namelijk gevolgd wordt door een het woord(deel) afsluitende medeklinker: a pa ap aap. Laat met andere woorden direct volledig ‘het spel’ zien en horen dat de medeklinker, door zijn plaatsing, met een klinker speelt: a pa ap aap; e te et eet tee; i si is ies sie …. . Bouw woorden vanuit die basis telkens op. Dat is werkelijk verhelderend uitleggen. Wijs daarbij meteen op uitzonderingen die voor het leerniveau relevant zijn.
- Leg nooit een woord uit door letter voor letter fonetisch te spellen (vvvuh-oh -suh – vos), want dit opent de mogelijkheid dat een brein in gehakkel blijft hangen; het heeft niets te maken met hoe we praten. Kortom, de leerling leert een soort ‘gebrek’ aan. Ook het heel langzaam uitspreken van het woord is een anomalie (vvvv-oh-sssss). Bovendien komt de uitleg “vos=vos” neer op niets uitleggen, toch?
- Duid de vaste meertekencombinaties (ij, ei, ui, oe, eu, aai enz.) (alle zijn ‘lange klanken’) nooit aan als 1 letter: ‘de letter eeuw’ is onzin, want die combi bestaat uit 4 letters! Door de vaste lettercombinatie herhaaldelijk alfabetisch te spellen (‘in je hoofd te zien staan’) wordt herkenning en het correct schrijven daarvan snel geautomatiseerd.
- Spel uitsluitend met de namen van de letters van ons alfabet, want enkele klinkers fonetisch verabsoluteren als een korte klank en medeklinkers met een uh-achtig geluid schept grote verwarring en problemen bij het correct lezen (bijvoorbeeld ‘laag’ wordt gelezen als ‘lage’) en het schrijven van de zogenaamde ‘open lettergreep’ en ‘dubbelzetter’. Dit zijn redenen waarom mensen al in het lager onderwijs afhaken: als ze doen wat de juf eerst heeft gezegd, blijkt het later tot hun verbijstering fout te zijn. En wel hierom: een letterklank is iets geheel anders dan de naam van de letter. De alfabetnaam van de letter is altijd dezelfde, is eenduidig, terwijl de klank van de letter kan verschillen, afhankelijk van het woord waarin die letter staat. Bovendien gebruiken in de werkelijkheid veel leerlingen het alfabet al: Ik ga naar C&A, HEMA, IKEA. Zij herkennen logo’s. En Eva die ineens hoort dat die eerste letter van haar naam een ‘eh’ is en de laatste een ‘ah’, krijgt daarvan kortsluiting in haar hoofd. Door telkens woorden alfabetisch uit het hoofd te spellen, ontstaat een correct innerlijk woordbeeld. Wat een voordeel!
- Onderschat de leerling niet. Hanteer volwassen terminologie en glasheldere taal voor grammaticale zaken die de leerling nodig heeft om correct te kunnen schrijven. Weten wat bijvoorbeeld ‘de persoonsvorm’ is en wat niet, is cruciaal om d’s en t’s correct te kunnen schrijven. Veel gehanteerde taalregels en ezelsbruggetjes in het regulier onderwijs zijn helaas gebrekkig geformuleerd.
Drs. W.J. de Haan en Logisch Leren Lezen
De remedieeraanpak van drs. W.J. de Haan voert al jaren de bovenstaande didactische ideeën uit. Op de werkwijze van De Haan zijn ook de (toekomstige) lessen van Logisch Leren Lezen gebaseerd.
Indien u ruchtbaarheid wilt geven aan ons project, waarderen we dat zeer. Plaats gerust een link naar deze site op uw eigen webstek of social media.
Wilt u van gedachte wisselen in een gesprek, of meehelpen bij het ontwikkelen van lesmateriaal? Neem contact op met Logisch Leren Lezen.
Ik wens u inspirerende tijden,
Renée Laqueur-van Gent
oprichter zokanhetook.academy